काठमाडौं । एलन मस्कको कम्पनीले हालै आफ्नो एआई च्याटबोटमा गरेको परिवर्तनले विश्वभर चर्चा र आलोचना निम्त्याएको छ। अमेरिकी संचार माध्यम गिज्मोडोको रिपोर्ट अनुसार, नयाँ संस्करणमा च्याटबोटलाई यस्तो तरिकाले पुनः डिजाइन गरिएको छ कि यसले ‘पुरुष कल्पना'(Male Fantasy)सँग मेल खाने शैली र स्वर अपनाएको छ। जसले एआई प्रविधिमा बढ्दो लैंगिक पूर्वाग्रहबारे गम्भीर प्रश्नहरू उठाएको छ।
रिपोर्टका अनुसार, मस्कको एआई च्याटबोटले उत्तर दिने तरिका, आवाज र संवाद संरचना यस्तो देखिन्छ कि यो विशेष किसिमको यौनिकीकृत महिला पात्रजस्तो महसुस हुन्छ। आलोचकहरूका अनुसार, यसले प्रयोगकर्तालाई आकर्षित गर्न लैंगिक रूढीवादी धारणा र यौनिक संकेतको उपयोग गरेको छ, जुन प्रविधिको दीर्घकालीन सामाजिक प्रभावका हिसाबले चिन्ताजनक हो।
एआई विशेषज्ञहरूका अनुसार, यस्तो प्रवृत्तिले दुई ठूला समस्या निम्त्याउँछ। पहिलो, प्रविधिले विद्यमान लैंगिक भेदभावलाई अझै गहिरो बनाउने खतरा; दोस्रो, प्रयोगकर्तामा अवास्तविक अपेक्षा र सम्बन्धबारे विकृत दृष्टिकोण विकास हुने सम्भावना। यो प्रविधि मनोरञ्जन वा सहभागिता बढाउने नाममा यौनिक र लैंगिक पूर्वाग्रहलाई सामान्य बनाउन प्रयोग भइरहेको हुनसक्छ।
विश्वव्यापी रूपमा, एआईमा लैंगिक पूर्वाग्रह पहिले नै ठूलो चुनौती बनेको छ। प्रशिक्षण डाटामा रहेका ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र सामाजिक पूर्वाग्रहहरू एआईको उत्तरमा अनायासै प्रतिबिम्बित हुन्छन्। जब कम्पनीहरूले जानाजानी यस्तो ‘झुकावयुक्त’ डिजाइन गर्छन्, तब यसले नकारात्मक सन्देशलाई अझै सुदृढ बनाउँछ। केही प्रगतिशील प्रविधि समूहहरूले यसलाई डिजिटल वस्तुकरणको उदाहरण भनेका छन्।
नेपालको सन्दर्भमा, यस्तो प्रविधिको प्रभाव फरक तरिकाले देखिन सक्छ। यहाँको डिजिटल बजारमा अझै सामग्री नियमन र एआई नीति पर्याप्त विकसित छैन। यदि यस्ता ‘पुरुष कल्पना’लाई प्राथमिकता दिने च्याटबोटहरू बिना नियन्त्रण प्रवेश गर्छन् भने, यसले युवापुस्ताको दृष्टिकोणमा प्रत्यक्ष असर पार्न सक्छ।
विज्ञहरूले एआई कम्पनीहरूलाई पारदर्शिता र जिम्मेवारी बढाउन सुझाव दिएका छन्। च्याटबोटको आवाज, चरित्र र अन्तरक्रिया डिजाइन गर्दा विविधता, लैंगिक समानता र सामाजिक सन्तुलनलाई ध्यान दिनुपर्ने उनीहरूको भनाइ छ।
अन्ततः, मस्कको यो कदमले उनको एआई परियोजनालाई चर्चामा ल्याए पनि यसले एक ठूलो बहसलाई जन्म दिएको छ – प्रविधिको भविष्य कस्तो हो र त्यसले समाजलाई कुन दिशामा लैजान्छ? यदि एआईलाई मनोरञ्जन र वाणिज्यिक लाभका लागि मात्र लैंगिकीकृत गरियो भने, यसले दीर्घकालीन रूपमा लैंगिक समानताको यात्रालाई पछि धकेल्न सक्ने खतरा रहन्छ।
