काठमाडौं । विद्युतीय गाडी (इभी) को ब्याट्री हाम्रो मोबाइल फोनको ब्याट्रीभन्दा कैयौं गुणा महँगो हुन्छ। मोबाइलको ब्याट्री बिग्रियो भने सजिलै फेरबदल गर्न सकिएला, तर इभीको ब्याट्रीमा गडबडी आएमा भने गोजीलाई ठूलो धक्का लाग्न सक्छ। त्यसैले, इभीको “मुटु” मानिने यस ब्याट्रीलाई सकेसम्म जोगाउनु नै बुद्धिमानी हुन्छ।
हालका विद्युतीय सवारीसाधनहरूमा मुख्यतया दुई प्रकारका ब्याट्री प्रयोग हुन्छन्: लिथियम-आयन र लिथियम आइरन फस्फेट (LFP)। नेपालमा चलेका लोकप्रिय इभी मोडलहरू — Tata Nexon EV, BYD e6, BYD Dolphin, MG ZS EV, Hyundai Kona Electric, Neta V, Wuling Air EV आदि — मा प्रायः लिथियम-आयन ब्याट्री नै रहेका छन्। यी ब्याट्रीहरू ऊर्जा घनत्व उच्च भएका र विश्वासिला मानिन्छन्, तर यदि सही तरिकाले हेरचाह नगरियो भने महँगो ब्याट्री छिटै बिग्रिन सक्छ। तल उल्लेखित पाँच वटा सामान्य गल्तीहरूले तपाईंको इभीको ब्याट्रीलाई गम्भीर क्षति पुर्याउन सक्छ:
१. ब्याट्रीलाई पुर्णरूपमा सकिन दिने बानी
धेरै EV प्रयोगकर्ताहरूले ब्याट्री पूर्ण रूपमा खाली (०% चार्ज) भएपछि मात्र गाडी चार्ज गर्ने बानी बसालेका हुन्छन्। तर Lithium-ion ब्याट्रीलाई बारम्बार पूरै डिस्चार्ज गर्नु घातक सिद्ध हुन सक्छ l ब्याट्रीको चार्ज-चक्र (charge cycle) सीमित हुन्छ र हरेक पटक ०% मा खसाल्दा ती मूल्यवान चक्रहरू छिटो खेर जाने जोखिम रहन्छ। विज्ञहरूका अनुसार ब्याट्रीलाई कम्तीमा १५–२०% बाँकी रहँदै पुनः चार्ज गर्न सुरू गर्नु उपयुक्त हुन्छ, जसले ब्याट्रीको आयु र स्वास्थ्य दुवै राम्रो रहन्छ।
२. सधैं १००% चार्जमा राख्ने
“पूरै फुल चार्ज भयो भने मात्र इभी लिएर निस्कन्छु ” भन्ने सोच हामी हामी मध्य धेरैले मोबाइलमा जस्तै EV मा पनि लागु गर्छौं। यद्यपि, ब्याट्रीलाई लगातार १००% चार्जमा राखिरहँदा यसको दीर्घकालीन क्षमता घट्ने सम्भावना बढ्छ। Lithium-ion सेलहरू मध्यम चार्ज स्तर (झण्डै ५०–८०%) मा सबैभन्दा “आरामदायी” महसुस गर्छन्। केही निर्माताहरूले त दैनिक प्रयोगका लागि EV लाई ८०% वा ९०% सम्म मात्र चार्ज गर्न सिफारिस समेत गरेका छन्। आवश्यकता नभएको खण्डमा १००% सम्म नपुर्याई करिब ८०–९०% मा नै चार्ज रोक्दा ब्याट्रीलाई आराम मिल्छ र अनावश्यक चार्ज चक्रको खपत कम हुन्छ।
३. अत्यधिक तापक्रममा बेवास्ता गर्ने
ब्याट्रीहरूलाई न अत्यधिक गर्मी मन पर्छ, न अत्यधिक चिसो। अत्यधिक तापमा Lithium-ion ब्याट्रीका रासायनिक प्रतिक्रिया तीव्र भई क्षयीकरण छिटो हुन्छ – करिब ८५°F (अन्दाजी ३०°C) भन्दा माथिको तापक्रममा ब्याट्रीको आयु घट्ने दर उल्लेख्य रूपमा बढ्न थाल्छ। जस्तै,अन्तर्राष्ट्रिय संचार माध्यम साइन्टिफिक क्याम्री कनमा प्रकाशित एक रिपोर्टका अनुसार −७°C जतिको कठ्यांग्रिने जाडोमा EV को औसत रेन्ज करिब १२% ले कम हुन सक्छ। तापक्रमका यस्ता असरबाट बच्न गाडीलाई सकेसम्म छायाँमा पार्क गर्ने, धेरै जाडोमा ग्यारेजभित्र राख्ने, वा आवश्यकता अनुसार ब्याट्री तातो/चिसो व्यवस्थापन (thermal management) सिस्टमको उपयोग गर्ने बानी बसाल्नुपर्छ।
४. बारम्बार फास्ट चार्जिङ मात्र गर्नु
फास्ट चार्जिङले समय त बचाउँछ, तर यो बानीले ब्याट्रीलाई बिस्तारै कमजोर बनाउन सक्छ। DC फास्ट चार्जरहरूबाट चार्ज गर्दा ब्याट्रीमा उच्च करेन्ट छिर्छ र ब्याट्री छिट्टै तात्छ। धेरै तापमान नै ब्याट्रीको दुश्मन भएकोले, बारम्बार फास्ट चार्ज गर्दा सेलहरूमा अतिरिक्त तनाव पर्न जान्छ। केही विशेषज्ञहरूका अनुसार अत्यधिक गर्मीमा त झन् फास्ट चार्जिङबाट जोगिनु पर्छ, किनभने छिटो चार्ज र उच्च तापको सम्मिश्रणले ब्याट्रीको बुढ्यौली छिटो ल्याउँछ दैनिक प्रयोगमा सकेसम्म घर वा अफिसमा सामान्य चार्ज गर्ने र अत्यावश्यक अवस्थाहरूमा मात्र फास्ट चार्जिङको प्रयोग गर्ने हो भने ब्याट्रीले लामो सास फेर्न पाउँछ।
५. आक्रामक ड्राइभिङ र भारी लोड
गाडी चलाउँदा तपाईंको खुट्टाको बानी (एक्सिलेटर र ब्रेकप्रति) पनि ब्याट्रीको उमेरमा असर पार्ने कारक हुन सक्छ। बारम्बार अचानक तीव्र गतिमा स्पिड लिनु वा अकस्मात ब्रेक लगाउनुले ब्याट्रीबाट एक्कासी ठूलो मात्रामा ऊर्जा खपत हुन्छ र ब्याट्री तात्छ। त्यस्तै, गाडीमा क्षमताभन्दा बढी भार बोकेर ठाडो उकालोमा पटक–पटक कुदाउँदा पनि ब्याट्रीमाथि अनावश्यक जोर पर्छ। यसरी आक्रामक ड्राइभिङ र भारी लोडले ब्याट्रीका सेलहरूमा अतिरिक्त तनाव पैदा गरी दीर्घकालमा क्षमता घटाउने सम्भावना रहन्छ। तसर्थ, आवश्यकता अनुसार गति र एक्सिलेरेटरको संयम अपनाउने, तथा गाडीलाई बहुतै भारी भार दिनु परे बीचबीचमा आराम गराउने जस्ता उपाय अपनाउँदा ब्याट्रीको आयु जोगाउन सकिन्छ।
माथि उल्लेखित गल्तीहरू साना लागे पनि तपाईंको महँगो EV ब्याट्रीका शत्रु हुन्। यी सामान्य कुराहरूमा ध्यान पुऱ्याएर तपाईंले आफ्नो ब्याट्रीलाई धेरै वर्षसम्म स्वस्थ राख्न सक्नुहुन्छ। तपाईँले पनि कतै यस्तै गल्तीहरू गरिरहनुभएको त छैन?
