काठमाडौं। विश्वका वैज्ञानिकहरूले एउटा यस्तो प्रविधि विकास गरिरहेका छन्, जसले भविष्यमा हाम्रो जीवन, वातावरण र उद्योगहरूमा ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ — यसलाई भनिन्छ स्मार्ट डस्ट। बाहिरबाट हेर्दा धुलो वा साना कणजस्तो देखिने यी सूक्ष्म उपकरणहरू वास्तवमा अति शक्तिशाली सेन्सर हुन्, जसले वरिपरिको अवस्था मापन, तथ्यांक संकलन र वायरलेस सञ्जालमार्फत पठाउने क्षमता राख्छन्।
स्मार्ट डस्टको आकार धुलोको कणजस्तै सानो हुन्छ, तर यसभित्र सूक्ष्म कम्प्युटर, सेन्सर, पावर स्रोत (जस्तै सानो ब्याट्री वा माइक्रो सोलार प्यानल) र वायरलेस सञ्चार प्रणाली जडान गरिएको हुन्छ। यी उपकरणहरूलाई वैज्ञानिक भाषामा मोट भनिन्छ। मोटहरू हावामा, पानीमा वा जमिनमा फैलाएर वातावरणको तापक्रम, आर्द्रता, प्रदूषण, कम्पन, रासायनिक संरचना जस्ता तथ्यांक संकलन गर्न सकिन्छ।
यस प्रविधिको काम गर्ने तरिका सरल छ तर प्रभाव गहिरो छ। उदाहरणका लागि, कुनै क्षेत्रमा वायुप्रदूषणको स्तर थाहा पाउन सयौं वा हजारौं स्मार्ट डस्ट कणहरू फैलाइन्छन्। यी कणहरूले निरन्तर मापन गरेर तथ्यांक नजिकको रिसिभरमा पठाउँछन्, जहाँ कम्प्युटर प्रणालीले सबै डाटा विश्लेषण गर्छ। यसरी तुरुन्तै वातावरणको विस्तृत नक्सा तयार गर्न सकिन्छ।
स्मार्ट डस्टको प्रयोग क्षेत्र अत्यन्त व्यापक छ। स्वास्थ्य क्षेत्रमा, तपाईंले यसलाई अस्पताल वा घरमै रोगीको शरीरमा विभिन्न मापन गर्न प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। कृषि क्षेत्रमा, जमिनको च्यातोपन, मलको मात्रा वा कीराको गतिविधि थाहा पाउन यसले किसानलाई सही समयमै निर्णय लिन मद्दत पुर्याउँछ। उद्योगमा, जटिल मेसिनको कम्पन वा क्षति प्रारम्भमै पत्ता लगाएर मर्मत खर्च घटाउन सक्छ। आपतकालीन राहतमा, भूकम्प वा आगलागीपछि भग्नावशेषभित्र मानिसको उपस्थितिको संकेत पत्ता लगाउन यसले ठूलो भूमिका खेल्न सक्छ।
यस प्रविधिका धेरै फाइदा छन्। पहिलो, यसको साइज सानो भएकाले जहाँ पनि सजिलै पुर्याउन सकिन्छ। दोस्रो, यो स्वचालित रूपमा निरन्तर मापन र डाटा संकलन गर्न सक्षम हुन्छ, जसका कारण मानिसको प्रत्यक्ष उपस्थितिको आवश्यकता पर्दैन। तेस्रो, ठूलो क्षेत्रमा छिटो र सस्तो तरिकाले निगरानी गर्न सकिन्छ, जसले वैज्ञानिक अनुसन्धानदेखि सरकारी योजना निर्माणसम्म सबै क्षेत्रमा मद्दत पुर्याउँछ।
तर, यस्ता प्रविधिले गोपनीयता र डाटा सुरक्षाबारे प्रश्न पनि उठाउँछन्। किनकि यसले अज्ञात रूपमा डाटा संकलन गर्न सक्छ, त्यसैले यसको दुरुपयोग नहोस् भनेर कानुनी तथा नैतिक मापदण्ड आवश्यक हुन्छ।
स्मार्ट डस्ट अहिले पनि अनुसन्धान र प्रारम्भिक परीक्षणको चरणमा भए पनि, विशेषज्ञहरूले आगामी दशकमा यसको प्रयोग दैनिक जीवनदेखि अन्तरिक्ष अनुसन्धानसम्म फैलने अनुमान गरेका छन्। धुलोको आकारमा बसेको यो प्रविधि, भविष्यमा हाम्रो वरिपरिको संसारलाई बुझ्ने तरिका नै बदल्न सक्छ।
